Կարգավորողի ահազանգը բարձրացնում է տոկոսադրույքները

Հայաստանի բանկային համակարգում վարկերի եւ ավանդների հնգամյա էժանացումից հետո, «հատակի» տոկոսադրույքների հասնելուց հետո, 2021 թվականի առաջին ամիսներին դիտվել է վարկերի դանդաղ թանկացում, ընդ որում՝ դրամայիններինն ավելի արտահայտված: Սա, իր հերթին, շուտով կհանգեցնի նաեւ ավանդային տոկոսադրույքների աճի:

Ըստ ՀՀ կենտրոնական բանկի տվյալների՝ 2021թ. հունվար-փետրվար ամիսներին վարկերի տոկոսադրույքները բարձրացել են միջինը մինչև 10,29%, իսկ ավանդների գծով նվազել են մինչև 4,83%, 2020թ. նույն ժամանակահատվածում, համապատասխանաբար, 10,11% և 5,20%-ի դիմաց: Եվ, դատելով ներգրավվող և տեղաբաշխվող միջոցների արժեքից, բանկերը մի փոքր հեռացել են առավելագույն 5% մարժայից՝ մինչև 5,5%: Ընդ որում, այժմ նրանց մեծ մասը նախապատվությունը տալիս է կորպորատիվ վարկավորմանը, ընդ որում, մանրածախ վարկավորման ոլորտում կենտրոնանալով հիփոթեքի վրա: Այս բավականին դրական միտումը պայմանավորված է Հայաստանի տնտեսության աճի կանխատեսելի հեռանկարներով, հիմնականում, բազային ճյուղերի (արդյունաբերություն, գյուղատնտեսություն, շինարարություն) ծավալների վերականգնման հաշվին։

Ահազանգն ազդեցություն է ունեցել

Կարգավորիչը տոկոսադրույքների վեկտորի շրջադարձի ահազանգ էր տվել դեռեւս 2020 թվականի դեկտեմբերին՝ կանխատեսելով գնաճի եւ գնաճային սպասումների որոշակի արագացում՝ պայմանավորված առաջարկի գործոններով: Հենց այն ժամանակ էլ ԿԲ-ն զգալիորեն խստացրեց դրամավարկային պայմանները՝ հիմնական տոկոսադրույքը բարձրացնելով միանգամից 1 տոկոսային կետով՝ 4,25%-ից հասցնելով 5,25%-ի։ Այդ քաղաքականությունը ԿԲ-ն շարունակել է նաև 2021 թվականին, բայց արդեն ավելի զուսպ, փետրվարից ձգելով վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը մինչև 5.5%, համապատասխանաբար, նվազել են լոմբարդային ռեպոյի տոկոսադրույքները՝ 6.75%-ից մինչև 7%, և բանկերից ներգրավված ավանդների տոկոսադրույքները՝ 3.75%-ից մինչև 4%:

Սակայն երկար հնգամյա նվազումից հետո կարգավորիչի ահազանգին տոկոսադրույքների արձագանքը սկսեց դրսեւորվել միայն այժմ: Ճիշտ է, առայժմ միայն վարկերի գծով, որը ինչ-որ ժամանակ թույլ կտա բանկերին բարձրացնել մարժան, առնվազն այնքան ժամանակ, մինչեւ սկսեն աճել ավանդների տոկոսադրույքները: Սակայն երկար ժամանակ իրավիճակը հակառակն է, մասնավորապես, սկսել են թանկանալ ավանդները ավելի քան մեկ տարի, մինչդեռ համանման վարկերն էժանանում են, բայց դոլարային փոխառությունների տոկոսադրույքները, այնուամենայնիվ, աճել են:

Երկար ավանդները սկսել են թանկանալ

Ըստ արտարժութային բաղադրիչների տեղաբաշխվող միջոցների՝ դրույքաչափերը աճ են արձանագրել ինչպես դրամային, այնպես էլ դոլարային, ընդ որում, առաջինն՝ ավելի արտահայտված։ Մինչդեռ ներգրավված միջոցների տոկոսադրույքների անկումը պահպանվել է, բայց արդեն տարեկան վաղեմության մակարդակի չնչին տարբերությամբ, ինչը հուշում է դրանց աճի հավանականության մասին մինչեւ I եռամսյակի ավարտը: Այսպես, վարկերի տոկոսադրույքները բարձրացել են տարեկան կտրվածքով (2021թ. հունվար-փետրվար 2020թ. հունվար-փետրվարի համեմատ) ինչպես դրամային վարկերինը՝ 11,63%-ից մինչև 11,84%, այնպես էլ դոլարային վարկերինը՝ 8,58%-ից մինչև 8,73%, այն դեպքում, երբ ավանդների գծով շարունակել են նվազել՝ դրամային ավանդներինը՝ 8,11%-ից մինչև 7,8% և դոլարով ավանդներինը՝ 2,3%-ից մինչև 1,85%:

Հատկանշական է, որ միայն 1 տարուց ավելի մարման ժամկետով վարկերի տոկոսադրույքները անկումը դեռ պահպանվում է, բայց արդեն խիստ դանդաղ, իսկ նույն ժամկետի ավանդները սկսել են թանկանալ: Մասնավորապես, երկար վարկերի տոկոսադրույքները հունվար-փետրվար ամիսներին նվազել են միջինը մինչեւ 10,74 տոկոս մեկ տարի առաջվա 10,93 տոկոսից, դրամայինների չնչին էժանացման հաշվին՝ 13,31 տոկոսից մինչեւ 12,79 տոկոս, դոլարայինը՝ 8,55 տոկոսից մինչեւ 8,68 տոկոս թանկանալու դեպքում: Իսկ 1 տարուց ավելի ժամկետով ժամկետային ավանդների տոկոսադրույքները հունվար-փետրվարին աճել են միջինը մինչեւ 7,06 տոկոս՝ նախորդ տարվա 6,9 տոկոսից, ընդ որում, աճ է արձանագրվել ինչպես դրամով ավանդների՝ 9,48 տոկոսից մինչեւ 9,71 տոկոս, այնպես էլ դոլարով ավանդների գծով՝ 4,32%-ից մինչեւ 4,4%:

Սկսել է աճել նաեւ պետական պարտատոմսերի եկամտաբերությունը

Պետական պարտատոմսերի եկամտաբերությունը, 2020 թվականին միջին հաշվով մինչեւ 6,3 տոկոս անկումից հետո, 2021 թվականի մարտին աճել է մինչեւ 7,6 տոկոս, եւ դա բխում էր առավելապես միջնաժամկետ (ՄՊՊ) եւ երկարաժամկետ արժեթղթերից (ԵՊՊ) եւ ավելի պակաս՝ կարճաժամկետ արժեթղթերից (ԿՊՊ): Մասնավորապես, ԿՊՊ-ի եկամտաբերությունը 2020թ.-ին աճել է 5,7%-ից մինչեւ ներկայիս 6,7%-ը, ՄՊՊ-ինը՝ 6,8%-ից մինչեւ 8,4%, ԵՊՊ-ինը՝  8,6%-ից մինչեւ 9,7%: Համեմատության համար նշենք, որ 2019-ին պետական պարտատոմսերի եկամտաբերությունը 2018թ. 6,8 տոկոսից նվազել է մինչեւ 6,7 տոկոս:

Բանկերի կայունության փորձության տարի

Ըստ Կենտրոնական բանկի կանխատեսումների, 2021 թ. վարկավորման ներուժը կլինի ավելի ցածր, քան նախորդ տարիներին, չաշխատող վարկերի պորտֆելը (NPL) կաճի, եւ կարող է շարունակվել բանկային համակարգի շահույթի նվազումը: Ընդ որում, NPL-ի մասնաբաժինը վարկային պորտֆելում աճել է արդեն 2020 թվականին (մինչեւ 9,5 տոկոս – ԱրմԻնֆո-ի Ֆինվարկանիշ)՝ կորոնաճգնաժամի եւ տնտեսության վրա դրա բացասական ազդեցության ֆոնին: Կենտրոնական բանկը, բանկիրների հետ քննարկելով ստեղծված իրավիճակը, որոշում է կայացրել չվերականգնվող բեռի մի մասը տեղափոխել 2021 թվական՝ համարելով, որ կապիտալի համարժեքության մակարդակը բավարար է այդ ռիսկերը հաղթահարելու համար:

Ըստ Կենտրոնական բանկի սպասումների, 2021թ. կլինեն բանկեր, որոնց կապիտալի համարժեքությունը կնվազի թունավոր վարկերի դուրսգրման կամ չաշխատող վարկերի տեսակարար կշռի աճի հետեւանքով: Բայց, նույնիսկ նման իրավիճակում, ըստ կարգավորիչի, ֆինանսական համակարգի կայունության համար չկա սպառնալիք, հատկապես, որ բանկերին տրամադրվում է անհրաժեշտ իրացվելիություն: Գլխավորը՝  պետք է պարտադիր զգալ այն նուրբ եզրը, երբ, մի կողմից, շատ կարեւոր է շարունակել վարկավորումը, իսկ, մյուս կողմից, այն պետք է լինի հավասարակշռված եւ առողջ, առանց ֆինանսական համակարգի համար, մասնավորապես, եւ, ընդհանուր առմամբ, տնտեսության համար սպառնալիքների: Իսկ ԿԲ-ն իր կողմից փորձել է որոշակի գումար պահուստավորել՝ դրանով իսկ թույլ տալով կառավարել ռիսկերը՝ առանց ֆինանսական կայունության համար սպառնալիքներ ստեղծելու։

Եվ դա տեղի կունենա Հայաստանի տնտեսության վերականգնման տեսանկյունից 2021 թվականի չափազանց զուսպ կանխատեսումների ֆոնին. ըստ ՀԲ-ի՝ ՀՆԱ-ի աճը կկազմի 3,1 տոկոս, իսկ ըստ ԿԲ-ի՝ նախկին 2 տոկոս աճը նվազեցվել է մինչեւ 1,4 տոկոս: Ընդ որում, Կենտրոնական բանկը ներքին տնտեսությունից գնաճային ազդեցություն չի ակնկալում, բայց շարունակում է Հայաստանի տնտեսության վրա գնաճային ազդեցություն ակնկալել արտաքին հատվածից։ ԿԲ-ն մտադիր է իրականացնել Դրամավարկային քաղաքականություն, որն ուղղված է գնաճային սպասումների արագացման ցանկացած ռիսկի չեզոքացմանը, հնարավորինս առանց վնասելու ներքին պահանջարկի վերականգնմանը: Կարգավորողը, համարելով, որ տնտեսական հեռանկարների բարձր անորոշության պայմաններում կանխատեսվող միջնաժամկետ փոխարժեքից գնաճի շեղման ռիսկերը հավասարակշռված են, այնուամենայնիվ, դրանց դրսևորման դեպքում պատրաստ է համապատասխան կերպով արձագանքել գների կայունության ապահովման համար:

Վարկերում գերակշռում են դրամայինները, իսկ ավանդներում՝ արտարժութայինները:

Հայաստանի բանկային համակարգը 2021թ. փետրվարին ավելացրել է վարկային ներդրումները 11%-ով կամ 375 մլրդ դրամով: Ըստ ՀՀ ԿԲ տվյալների, կորպորատիվ վարկերի պորտֆելն այս ընթացքում աճել է 11,3%-ով, իսկ մանրածախ վարկերի պորտֆելը’ 9,4%-ով:

Իսկ 2020 թվականի արդյունքներով՝ վարկային ներդրումների ծավալը մեկ տարում աճել է 16,7 տոկոսով՝ մինչեւ 4.4 տրլն դրամ (8,4 մլրդ դոլար): Եվ, ինչպես վկայում են ԱրմԻնֆո-ի պատրաստած Հայաստանի բանկերի ֆինանսական վարկանիշի 31.12.2020թ. տվյալները, դրանց կառուցվածքում կորպորատիվ վարկերի մասնաբաժինը աճել է 59,3%-ից մինչեւ 61%՝ բացարձակ արտահայտությամբ կազմելով 2.7 տրլն դրամ ($5.1 մլրդ), իսկ մանրածախը, ընդհակառակը, նվազել են 38%-ից մինչեւ 36,5%՝ բացարձակ արտահայտությամբ կազմելով 1,6 տրլն դրամ ($3.1 մլրդ): 2020 թվականին կորպորատիվ վարկերի պորտֆելի աճն արագացել է 7,7 տոկոսից մինչեւ 14,5 տոկոս, մանրածախ վարկերի ծավալի աճի դանդաղման դեպքում՝ 30 տոկոսից մինչեւ 12 տոկոս: Ընդ որում, կորպորատիվ վարկավորման ակտիվությունը 2020 թվականին պայմանավորված է բիզնես սուբյեկտների աջակցության 1-ին եւ 2-րդ հակաճգնաժամային պետական ծրագրերում բանկերի ուժեղացված մասնակցությամբ:

Ընդ որում, ավանդների ընդհանուր պորտֆելում (ժամկետային եւ ցպահանջ), որը հասել է 3.6 տրլն դրամի (6.9 մլրդ դոլար), մասնաբաժնի նվազում է արձանագրվել է ինչպես ժամկետային ավանդների գծով՝ 42.8%-ից մինչեւ 36.6%, այնպես էլ ցպահանջ ավանդների գծով՝ 27.7%-ից մինչեւ 26%: Դա պայմանավորված էր ինչպես ժամկետային ավանդների ծավալների դինամիկայի վատթարացմամբ՝ 14% աճից 1% անկում (ֆիզանձանց միջոցների կրճատման պատճառով), այնպես էլ ցպահանջ ավանդների աճի 35%-ից մինչեւ 8% նվազմամբ։

Արդյունքում, ակտիվների կառուցվածքում վարկային ներդրումների մասնաբաժինը 2019թ. 64,5 տոկոսից աճել է մինչեւ 65,8 տոկոս՝ 2020թ., մինչդեռ, ընդհանուր պարտավորություններում ավանդների (ժամկետային եւ ցպահանջ) մասնաբաժինը նվազել է 70,5 տոկոսից մինչեւ 62,6 տոկոս:

Վարկային պորտֆելում արտարժութային փոխառությունների մասնաբաժինը գերազանցել է դրամային բաղկացուցիչը՝ 52,3% 47,7%-ի դիմաց, առաջինի ծավալի 10,5% տարեկան աճի, երկրորդի 15% աճի դեպքում: Արտարժութային բաղադրիչի օգտին առավել տեսանելի խզում է դիտվել նաեւ ընդհանուր ավանդային պորտֆելում (ժամկետային եւ ցպահանջ), որը հասել է 3.6 տրլն դրամի (6.9 մլրդ դոլար)՝ 53.8% դրամային 46.2%-ի դիմաց, եւ դա չնայած առաջինների 3% անկմանը՝ երկրորդի 9.4% աճի դեպքում:

Բայց, ընդհանուր առմամբ, ակտիվներում շարունակում է գերակշռել դրամային բաղադրիչը (53%), մինչդեռ, պարտավորություններում նույնպիսի դոմինանտ են պահպան արտարժութային ներգրավումները (2019թ. ավելի բարձր 55%-ի դիմաց)։