Համավարակի հետևանքով ամենաշատ տուժած ոլորտներից մեկը զբոսաշրջությունն է։ Միջազգային ուղևորությունների անկման հետևանքով, ըստ ՄԱԿ-ի Զբոսաշրջության համաշխարհային կազմակերպության (ԶՀԿ) կանխատեսումների, զբոսաշրջության ոլորտում 100-120 միլիոն աշխատատեղեր վտանգի տակ են։ Ճանապարհորդությունների և զբոսաշրջության համաշխարհային խորհուրդը կանխատեսում է, որ միջազգային ուղևորություններն այս տարի կարող են կրճատվել մինչև 25%-ով, իսկ ճանապարհորդությունների և զբոսաշրջության ոլորտի անկումը կարող է կազմել մինչև 30%, աշխատատեղերի կորուստը՝ մինչև 31% (100,8 մլն աշխատատեղ)։ ԶՀԿ-ն ակնկալում է միջազգային ուղևորությունների 60-80% անկում: Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպությունն իր 36 անդամ երկրների համար այս տարի կանխատեսում է միջազգային ուղևորությունների 40-70% անկում:
Բայց մինչ ԶՀԿ-ն նախազգուշացնում է, որ ճգնաժամը կարող է սպառնալ զբոսաշրջության ոլորտում ՄԱԿ-ի կայուն զարգացման նպատակների առաջընթացին, ոլորտի այլ ներկայացուցիչներ կարծում են, որ այժմ առկա է վերականգնվելու հնարավորություն նոր, ավելի կայուն եղանակներով:
Գծապատկեր 1․ Միջազգային զբոսաշրջային ժամանումներն ըստ տարածաշրջանների, 2019թ․ և 2020թ․ 1-ին եռամսյակ (փոփոխությունը %-ով)
Աղբյուրը՝ ՄԱԿ-ի Զբոսաշրջության համաշխարհային կազմակերպություն (UNWTO)
Համաձայն ԶՀԿ-ի՝ Կորոնավիրուսային համավարակը ամենավատ ճգնաժամն է, որի հետ բախվել է միջազգային զբոսաշրջությունը 1950 թվականին այդ ոլորտի վիճակագրական դիտարկումները սկսելուց ի վեր: Համավարակի ազդեցությունն 5 անգամ ավելի մեծ է, քան 2008/09 թթ․ համաշխարհային ճգնաժամի ազդեցությունը։ Աշխարհում զբոսաշրջիկների ժամանումներն այս տարվա առաջին եռամսյակում նվազել են 22%-ով՝ միայն մարտ ամսին սահմանափակումների տարածման հետևանքով կրճատվելով 57%-ով: Դա մոտ 67 միլիոն չժամանած ուղևոր է:
Առաջին երեք ամիսների ընթացքում եկամուտների տեսքով չստացված զբոսաշրջային կորուստները գնահատվում են մոտ 80 միլիարդ դոլար, ինչը կարևոր արտահանում է, շատ երկրների համար եկամտի անհրաժեշտ աղբյուր: Ամենից շատ տուժել են ասիական և խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանը՝ 33 միլիոն ավելի քիչ ժամանումներով, որին հաջորդում է Եվրոպան: Մինչ այժմ ամենաքիչ ազդեցությունն ունեցել է Մերձավոր Արևելքը: Ներկա պահին միլիոնավոր աշխատատեղեր վտանգված են տնտեսության ամենաաշխատատար ոլորտներից մեկում: Ակնկալվում է, որ զարգացող տնտեսություններն ամենաշատը կտուժեն:
Հասկանալու համար, թե որքանով է այդ վտանգը մեծ, ԶՀԿ-ն ուրվագծում է երեք սցենար, որոնք բոլորն էլ մեծ ազդեցություն ունեն ճանապարհորդության և զբոսաշրջության համաշխարհային ոլորտի վրա: Այդ սցենարները ներկայացված են գծապատկեր 2-ում։
Գծապատկեր 2․ 2020թ․ միջազգային զբոսաշրջային ժամանումների երեք սցենարները (ամսական փոփոխություն նախորդ տարվա համեմատ %-ներով)
Աղբյուրը՝ ՄԱԿ-ի Զբոսաշրջության համաշխարհային կազմակերպություն (UNWTO)
Ամենաթույլ ազդեցությունը կլինի սահմանների աստիճանական բացման և հուլիսի սկզբին ճանապարհորդության սահմանափակումների թուլացման վրա: Դա կհանգեցնի այցելուների թվի տարեկան 58% կրճատմանը: Եթե սահմանափակումների թուլացումը սկսվի սեպտեմբերի սկզբին, ապա այցելուների թվի ավելի մեծ անկում կլինի՝ 70%: Իսկ եթե սահմանափակումները չթուլացվեն մինչև դեկտեմբերի սկիզբը, ապա այցելուների թվի անկումը կարող է հասնել 78%-ի:
Կախված նրանից, թե երբ երկրները կթուլացնեն սահմանափակումները (հուլիսի սկզբին, սեպտեմբերի սկզբին, թե դեկտեմբերի սկզբին), զբոսաշրջությունից արտահանման եկամուտների կորուստները կտատանվեն 910 միլիարդ դոլարից մինչև 1,2 տրիլիոն դոլար, իսկ միջազգային զբոսաշրջիկների կորուստները՝ 850 միլիոնից մինչև 1,1 միլիարդ մարդ:
Այս թվերը պարզ ցույց են տալիս, որ անկախ ճանապարհորդության սահմանափակումների թուլացման ժամանակահատվածից, զբոսաշրջության վրա բացասական մեծ ազդեցությունն անխուսափելի է: Զբաղվածության իրական ծախսերն արդեն սկսում են զգացվել, երբ ավիաընկերությունները հայտարարում են հազարավոր աշխատատեղերի կորստի մասին:
Չնայած COVID-19-ի հետևանքով սահմանափակումների տնտեսական բեռին, պահանջարկը, բնականաբար, կվերականգնվի: Այստեղ կարևորն այն է, թե երբ և որտեղ զբոսաշրջության ոլորտը կվերականգնվի: Զբոսաշրջության ոլորտի վերականգման վերաբերյալ սպասումները ներկայացված են գծապատկեր 3-ում։
Գծապատկեր 3․ Զբոսաշրջային պահանջարկի վերականգնումը
Աղբյուրը՝ UNWTO
Գծապատկերից երևում է, որ զբոսաշրջության ոլորտի վերականգնում սպասվում է այս տարվա հուլիս ամսից հետո։ Ընդ որում՝ մինչև տարվա վերջ նախ կվերականգնվի ներքին պահանջարկը, նոր միայն միջազգային պահանջարկը, որը հիմնականում սպասվում է 2020 թվականի վերջին եռամսյակում։
Թեև վերականգնման նշաններ, հավանաբար, կլինեն մինչև 2020 թվականի վերջին եռամսյակը, ԶՀԿ-ի Փորձագետների խմբի հարցումը փաստում է, որ զբոսաշրջության ոլորտի վերականգման մեծ մասը մինչև հաջորդ տարի չի լինի: Փորձագետները կանխատեսում են, որ Մերձավոր Արևելքը, Եվրոպան, Աֆրիկան, Ասիական և Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանը, հավանաբար, այս տարի որոշակի վերականգնում կունենան, իսկ ամերիկյան ուղղությունները, ամենայն հավանականությամբ, կվերականգնվեն ավելի երկար: Ընդ որում, վերականգնումները կարող են տարբերվել ըստ ոլորտների։ Մասնավորապես, ակնկալվում է, որ ներքին պահանջարկն ավելի արագ կվերականգնվի, քան միջազգային պահանջարկը, իսկ ժամանցային ճանապարհորդությունները՝ հատկապես հարազատներին ու ընկերներին այցելությունները, պետք է վերականգնվեն ավելի շուտ, քան գործուղումները:
Ըստ ՀՀ Վիճակագրական կոմիտեի տվյալների՝ 2020 թվականի 1-ին եռամսյակում զբոսաշրջային այցելությունները կրճատվել են 14,6 տոկոսով։
Գծապատկեր 4․ Զբոսաշրջային այցելությունները դեպի Հայաստան
Ճանապարհորդությունների և զբոսաշրջության համաշխարհային խորհրդի տվյալներով 2019 թվականին ճանապարհորդությունների և զբոսաշրջության ոլորտը ապահովել է Հայաստանի ՀՆԱ-ի 11,8%-ը, որը կազմել է 774,6 մլրդ դրամ (1,59 մլրդ ԱՄՆ դոլար)։ Ոլորտն ապահովել է ընդհանուր զբաղվածության 12,5%-ը կամ 124,6 հազ․ աշխատատեղ։ Մեր երկրում միջազգային այցելուների կատարած ծախսերը 2019 թվականին կազմել են 609.1 մլրդ դրամ կամ 1,25 մլրդ դոլար (ընդհանուր արտահանման 23,9%-ը)։ Իսկ թե երբ կսկսվի վերականգնվել զբոսաշրջության ոլորտը Հայաստանում, հիմնականում կախված է նրանից, թե ինչ ընթացք կունենա համավարակը՝ հաշվի առնելով ներկա պահին դեռևս վատթարացող իրավիճակը:
