2020-01-31

Գնորոշում ծախքահավելման սկզբունքով

Փոլ Լ. Պուարո (թարգմանությունը “Free Market Economics” գրքից)

 

Ապրանք կամ ծառայություն վաճառող յուրաքանչյուր ոք ցանկանում է վերադարձնել իր արտադրական ծախսերը եւ հնարավորության դեպքում ձեռք բերել դրանից ավելին։ Նա ժամ ժամի ետեւից ծախսում է գրանցամատյան վարելու վրա եւ, չնչին բացառությամբ, իսկապես հավատում, որ վաճառվող ապրանքների եւ ծառայությունների գինը սահմանում է՝ ծախսերին ավելացնելով որոշակի սահմանային գումար։

 

Ճշմարտությունը, սակայն, այն է, որ վաճառքի իրական շուկայական գինը, որն առաջարկ-պահանջարկի մրցակցային ուժերի կողմից սահմանվող գինն է, ասես ջրով սրբում եւ անկարեւոր է դարձնում ապրանքի վրա կատարված բոլոր հաշվառվող ծախսերը։ Վաճառքի այդ գինը հաջորդ օգտագործողի համար դառնում է նոր «ծախքի» մեկնակետ՝ անկախ նրանից, թե որքան աշխատանք է ինքը կամ իրենից առաջ որեւէ մեկը ներդրել տվյալ իրում։ Եւ եթե նա ինքը դա վաճառի մեկ այլ ցանկացողի, գնորդի պահանջարկը նույնքան կապ կունենա գնորոշման հետ, որքան մատակարարի հաշվառած ծախսերը։ Ինքնարժեքը, անշուշտ, ազդում է շուկայի՝ առաջարկի կողմի վրա (հետեւաբար նաեւ՝ գնի), սակայն կատարված ծախքն ինքնին գին չի որոշում։

 

Հավատալ կամ ասել, թե վաճառքի հանված որեւէ առարկա դրա արտադրության վրա կատարված ծախքի զուտ հանրագումարն է՝ փաթեթավորած ջանք, նշանակում է շփոթեցնող անպատեհություն ներմուծել սակարկության գործընթացում, որով եւ որոշում է վաճառքի գինը ազատ առեւտրում։ Իսկ կամավոր առքուվաճառքի միակ կարեւոր գործոնն այն է, որ տվյալ գործարքի յուրաքանչյուր կողմ այդ պահին իր ստացածն արժեւորում է տվածից առավել։ Յուրաքանչյուրը համարում է, որ շահում է առեւտրից՝ անկախ թե որքան ծախք է կատարվել այն բանի վրա, ինչն ինքը տալիս է կամ փոխարենը ձեռք բերում։

 

Սա է, ահա, արժեքի սուբյեկտիվ տեսության ողջ էությունը։ Այն նկատի է առնում ե՛ւ պահանջարկը, ե՛ւ արտադրական ծախսերը։ Բաց մրցակցային շուկայում գնորոշման այս ձեւը թույլ է տալիս վարել ծախսերի եւ եկամուտների գրանցամատյան, որը անհրաժեշտ է գործարարին իր շահույթը կամ վնասը հաշվարկելու եւ, արդյունքում, այս կամ այն բիզնեսը շարունակելու կամ դադարեցնելու մասին վճիռ կայացնելու համար։

 

Սեփական գործողությունների արդյունավետության մասին նրան ինչ-որ բան, անշուշտ, կարող է հուշել նախորդ օրվա ծախսերի եւ եկամուտների հաշիվը։ Սակայն տվյալ օրվա գներն են հաջորդ օրը սպասվող ծախսերի եւ եկամուտների քիչ թե շատ հավաստի ցուցիչը, որ գործարարը կարող է երբեւէ ունենալ։ Ի՞նչ ներկա գին ունեն շահագործվող շենքերն ու սարքավորումները՝ տվյալ պահին շուկայում առկա կամ հետագայում հորինվելիք արտադրական այլ օբյեկտների համեմատ։ Ի՞նչ գին ունի զանազան հումքը՝ առկա կամ հնարավոր փոխարինիչների համեմատ։ Ի՞նչ հարաբերության մեջ են վարձու աշխատուժի ներկա գները՝ աշխատանք տնտեսող սարքավորումների գների հետ։ Եւ ինչպե՞ս է իր վաճառած ապրանքի կամ ծառայության այսօրվա գինը համեմատվում մրցակից այլ բարիքների գների հետ։

 

Արժեքի աշխատանքային տեսություն

Շուկայական գնորոշման եւ տնտեսական հաշվարկի այս հրաշալի հանգամանքներին հակառակ, մարդու՝ որպես արտադրողի համար գրեթե անհնարին է իր ապրանքը կամ ծառայությունը դիտարկել այլ կերպ, քան սեփական աշխատանքի կամ տքնության արգասիք։ Եթե նա բանում է աշխատավարձի դիմաց, ապա պահանջում է այնքան բարձր դրույքաչափ, որքան անհրաժեշտ է կենսագնի ապահովումից ետ չմնալու համար։ Եթե նա վաճառում է ցորեն, եգիպտացորեն կամ լոբի, դրանց գինը դնում է այնքան բարձր, որքան պետք է իր արտադրական ծախսերը ծածկելու համար։ Եթե նա փոստային ծառայություններ է մատուցում պետական բացառիկ մենաշնորհի պայմաններում, ապա ցանկանում է, որ իր ծախսերը ծածկվեն առաքման գանձումներից։

 

Այլ կերպ ասած՝ վաճառողը հակված է ապահովագրելու սեփական անձը առաջարկի եւ պահանջարկի ուժերից, որպեսզի կարողանա երաշխավորել այնպիսի գին, որը կներառի «արդարացի» հավելագին կատարված ծախսերի վրա։ Արդյունքում, սա նշանակում է, որ նա որոնում է երաշխավորված հաճախորդի։ Փոստային ծառայության մենաշնորհն այս իրադրության լավ օրինակն է։ Եթե հաճախորդը չի ծածկում ծախսերը, մյուս հարկատուներին է պարտադրվում վճարել դրանք։ Արգելվում են շուկայական գները եւ մրցակցային փոստային ծառայությունները։ Ավելին, չկա մի ձեւ, որով հնարավոր լինի իմանալ, թե ինչպիսին կլիներ փոստային ծառայությունների պահանջարկը կամ առաջարկը, եթե գնորդներն ու վաճառողները պարտավորված լինեին դիմելու շուկային, որպեսզի վերջինս հուշի, թե ո՛ր սուղ ռեսուրսից որքա՛ն է պետք հատկացնել այդպիսի նպատակներին։ Փոստային մենաշնորհի պայմաններում ռեսուրսները պարզապես շահագործվում են, եւ հնարավոր չէ պարզել՝ խնայողաբա՞ր են օգտագործվում դրանք, թե՞ վատնողաբար։ Պետությունն իր հզորությունը գործի է դնում, որպեսզի բոլոր ծախսերը փակվեն հարկատուների հաշվին՝ անկախ անարդյունավետության եւ վատնողության աստիճանից։

 

Շուկայից դուրս

Պետականորեն հաստատվող գները եւ պետական համաձայնագրերը (ներառյալ ամեն տեսակի դրամական հատկացումները) միշտ գործում են ծախքահավելման սկզբունքով, քանի որ այդ դեպքերում արգելված է լինում գնորոշման արդյունավետ շուկայական մեթոդը։ Առաջարկն ու պահանջարկը դուրս են թողնվում գնորոշումից, իսկ սպառողին ներշնչվում է, թե օգտագործվող ռեսուրսներն առանձնապես սուղ չեն եւ համեմատաբար հասանելի են, իսկ մատակարար կողմի համար երաշխավորվում է, որ հարկատուները կծածկեն նրա ծախսերը, ինչպիսին էլ դրանք լինեն։ Սոցիալիստական այսպիսի գնորոշումը տեղ չի թողնում տնտեսական հաշվարկի արդյունավետ մեթոդի համար, որով կարելի կլիներ չափել հաջողությունը կամ ձախողումը, շահույթը կամ վնասը, ռեսուրսների խնայողությունը կամ վատնումը։ Այսպիսով, սոցիալիստները, առաջնորդվելով իրենց հնաոճ՝ ամեն ինչ ծախսերի զուտ հանրագումարին հանգեցնող արժեքի աշխատանքային տեսությամբ, կանխավ իսկ դատապարտված են խարխափելու խավարում։

 

Քանի մարդիկ շարունակեն ապրանքները կամ ծառայությունները դիտել իբրեւ փաթեթավորված աշխատանք կամ արտադրական ծախսերի հանրագումար, նրանք այլ ելք չեն ունենա, քան անընդմեջ դիմելու կառավարությանը՝ ակնկալելով կամ պահանջելով լրավճարներ, նպաստներ, արտոնություններ, երաշխավորված եկամուտ, հովանավորություն եւ նման այլ բաներ։ Եւ որքան դրանք գերակշռեն, այնքան հասարակությունը բաց շուկայում շահույթի համար առեւտուր անելու պակաս շանս կունենա։ Իսկ բաց շուկան միակ համակարգն է, որն ավելի պահպանում, քան վատնում է սուղ ռեսուրսները [1]։ Սուղ ռեսուրսներից առաջնագույնն ու կարեւորագույնը մարդն է, եւ ոչ թե սպառելու իր կարողության համար, ինչպես համարում են սոցիալիստները, այլ՝ ստեղծարար ու արտադրողական ուժի, որով ծառայում է ինքն իրեն՝ այլոց սպասարկելու միջոցով։

 

Թարգմանիչ` Վազգեն Ղազարյան

 

[1]  Կարելի է ենթադրել, որ սպառողների ամենահրատապ կարիքները այս կամ այն կերպ կսպասարկվեն եւ որ ամենալավը դա հնարավորինս արդյունավետ անելն է։ Գործարարի շահույթը կամ վնասը նրա արդյունավետության, այսինքն՝ սպառողի սպասարկման ծախսը նվազագույնի հասցնելու ունակության ցուցիչն է։ Շահույթը մատնանշում է սուղ ռեսուրսների պահպանությունը, իսկ վնասը՝ վատնումը։

 

Դիտվել է՝ * անգամ

Լրահոս

  • 2021-06-25
  • Տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը՝ 4,3%
  • 2021-06-24
  • Կորոնավիրուսի տնտեսական հետևանքների չեզոքացման 23-րդ միջոցառման շրջանակում աջակցությունը կշարունակվի
  • 2021-06-24
  • «Արտեկ փովեր սիստեմա» ընկերությունը «Ալյանս» ԱՏԳ-ում կիրականացնի անօդաչու թռչող սարքերի արտադրության գործունեություն
  • 2021-06-23
  • Հունվար-ապրիլին արտերկրից Հայաստան դրամական փոխանցումները 29.1%-ով աճել են
  • 2021-06-22
  • Տեղաբաշխվել են պետական կարճաժամկետ պարտատոմսեր
  • 2021-06-22
  • Մայիսին՝ ապրիլի համեմատ, գրանցված աշխատատեղերն ավելացել են շուրջ 8.5 հազարով
  • 2021-06-18
  • 4.1 մլրդ դրամի գերավճարի գումարները վերադարձվել են 29 306 հարկ վճարողներին
  • 2021-06-18
  • Հայաստան զբոսաշրջային այցելությունները ապրիլ ամսին կազմել են 41,881, իսկ մայիսին՝ 52,908
  • 2021-06-17
  • ԱԺ Ֆինանսավարկային և բյուջետային հարցերի մշտական հանձնաժողովն ամփոփել է աշխատանքները
  • 2021-06-16
  • ԿԲ-ը վերանայել է գնահատականը, կանխատեսում է 4.6 տոկոս տնտեսական աճ
  • 2021-06-15
  • Արտաքին հատվածից ՀՀ տնտեսության վրա ակնկալում է էական գնաճային ազդեցություն
  • 2021-06-15
  • Վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը բարձրացվել է 0.5 տոկոսային կետով
  • 2021-06-14
  • Կապի ոլորտում փորձ է արվում ներդնել շարժական կապի լայնաշերտ 5G տեխնոլոգիաները
  • 2021-06-10
  • Համաշխարհային բանկը 2021թ․ Հայաստանում կանխատեսում է 3.4% տնտեսական աճ
  • 2021-06-09
  • Համաշխարհային բանկը գլոբալ տնտեսության համար 5,6% աճ է կանխատեսում
  • 2021-06-04
  • Սպառողական շուկայում 12-ամսյա գնաճը կազմել է 5.9%
  • 2021-06-03
  • Կառավարությունն ընդունել է ՀՀ-ից մի շարք ապրանքների արտահանման ժամանակավոր արգելք կիրառելու մասին որոշում
  • 2021-06-03
  • Գործադիրը հաստատել է ՀՀ-ում ինտենսիվ այգեգործության զարգացման ծրագիրը
  • 2021-06-02
  • Քննարկվել են տնտեսական ոլորտին վերաբերող տարեկան կատարողականները
  • 2021-06-01
  • 2020թ. պետական բյուջեի կատարման մասին տարեկան հաշվետվության քննարկումներ ԱԺ-ում
  • 2021-06-01
  • 2021թ. 5 ամիսներին ՊԵԿ-ն ապահովել է 618.4 մլրդ դրամ հարկային եկամուտ
  • 2021-06-01
  • Սոցիալական պաշտպանության համակարգի ախտորոշումը և ՔՈՎԻԴ-19-ի ազդեցությունը ՀՀ տնային տնտեսությունների վրա
  • 2021-05-31
  • ՕECD-ն զգուշացնում է գլոբալ տնտեսության անհավասարաչափ վերականգնման մասին
  • 2021-05-31
  • Տեղի ունեցել ՀՀ-ում Ֆինանսական կրթման ազգային ծրագրի մշակման և իրագործման հանձնաժողովի 17-րդ նիստը
  • 2021-05-31
  • Անշարժ գույքի շուկան դեռևս չի վերադարձել նախաքովիդյան վիճակին
  • 2021-05-26
  • Ուղեցույցներ ու իրազեկման թերթիկներ` տնտեսվարողների համար
  • 2021-05-25
  • Տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը՝ 2,6%
  • 2021-05-25
  • Տեղաբաշխվել են պետական կարճաժամկետ պարտատոմսեր` 1 մլրդ դրամ ծավալով
  • 2021-05-24
  • 2021թ․ 1-ին եռամսյակում ՀՆԱ-ի աճը կազմել է – 3,3%
  • 2021-05-24
  • Մայիսի 24-ին կտեղաբաշխվեն պետական պարտատոմսեր․ ՀՀ ՖՆ
  • 2021-05-20
  • Նախագիծ անշարժ գույքի կառուցապատմամբ զբաղվող տնտեսավարող սուբյեկտների մոտ ԱԱՀ-ի և շահութահարկի մասով առաջացած խնդիրների լուծման համար
  • 2021-05-20
  • Պարզեցվել է տնտեսվարողներին անցումային գերավճարների վերադարձման կարգը
  • 2021-05-20
  • Հայաստանի բանկերի միությունն ամփոփել է համակարգի առաջին եռամսյակի ցուցանիշները
  • 2021-05-19
  • ԿԲ-ը հրապարակել է 2021թ. մայիսի 4-ի վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի արձանագրությունը
  • 2021-05-18
  • 2020թ․ առաջին երեք եռամսյակում ԿԲ-ն վարել է խթանող դրամավարկային քաղաքականություն
  • 2021-05-18
  • Տրանսֆերային գնագոյացման կարգավորումները՝ հարկային կարգապահության բարելավման միջոց
  • 2021-05-13
  • Գործադիրը հաստատել է ոռոգման համակարգի ֆինանսական առողջացման աջակցության 2021 թվականի ծրագիրը
  • 2021-05-13
  • Մարզպետարաններին կտրամադրվեն լրացուցիչ սուբվենցիաներ
  • 2021-05-13
  • Գիտաշխատողների աշխատավարձերն աստիճանաբար կբարձրանան
  • 2021-05-12
  • Տարեվերջին գնաճային ճնշումը Հայաստանում կթուլանա․ ԵԱԶԲ
  • 2021-05-11
  • Բնակչության ծերացումը կնվազեցնի գլոբալ տնտեսական աճը․ Moody’s
  • 2021-05-10
  • Գարնանացան հացահատիկային, հատիկաընդեղեն և կերային մշակաբույսերի արտադրության խթանման պետական աջակցության ծրագիր
  • 2021-05-07
  • ՊԵԿ-ը հրապարակել է զբոսաշրջության և առևտրական գործունեության վերաբերյալ հարկային ուղեցույցներ
  • 2021-05-07
  • Պարենային ապրանքների համաշխարհային գների աճը ապրիլին շարունակվել է
  • 2021-05-07
  • ԱՄՆ-ից սկսել են ավելի շատ փող ուղարկել Հայաստան
  • 2021-05-06
  • Օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներն աշխարհում հակառեկորդ են սահմանել
  • 2021-05-05
  • Սպառողական շուկայում 12-ամսյա գնաճը կազմել է 6.2%
  • 2021-05-04
  • Զբոսաշրջության ոլորտի առավել ճշգրիտ վիճակագրական տվյալների հավաքագրում՝ ՍԷԿՏ համակարգի բարելավման միջոցով
  • 2021-05-04
  • 12-ամսյա բնականոն գնաճը ևս արագացել է՝ մարտի վերջին կազմելով 6.6%։
  • 2021-05-04
  • 2020-ին Հայաստանում անկանխիկ գործարքների ծավալը 37%-ով ավելացել է
  • 2021-05-04
  • Վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը բարձրացվել է 0.5 տոկոսային կետով
  • 2021-05-04
  • ԵՄ երկրներում գրեթե 7 միլիոն աշխատատեղ է կրճատվել օդային ուղևորափոխադրումների դադարեցման պատճառով
  • 2021-05-03
  • Արցախում նվազագույն սպառողական զամբյուղի արժեքն աճել է
  • 2021-04-30
  • Մեկնարկել է «Ապագա Հայկականը» հանրային նախաձեռնությունը
  • 2021-04-28
  • 2021 թվականին ՀԿԵ-ն հիմնանորոգելու է 9,5 կմ երկաթուղային գծեր
  • 2021-04-27
  • Քննարկվել են Կառավարության առաջիկա քայլերը պետական պարտքի նվազեցման ուղղությամբ
  • 2021-04-27
  • ՊԵԿ-ն աջակցության ծրագրերի շրջանակում շուրջ 9 մլրդ դրամ է բաշխել տնտեսվարողներին
  • 2021-04-27
  • 2020թ. բյուջեի կատարման տարեկան հաշվետվությունը կառավարությունը խորհրդարան կներկայացնի մինչև մայիսի 1-ը
  • 2021-04-27
  • Քննարկվեցին փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման դեմ պայքարին առնչվող հարցեր
  • 2021-04-26
  • Տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը (2021թ․ հունվար-մարտ)՝ – 2,0%
  • 2021-04-23
  • ՎԶԵԲ-ը կաջակցի Հայաստանի ֆոնդային բորսային` մշակելու կապիտալի շուկայի զարգացման ռազմավարությունը
  • 2021-04-22
  • 6 ամսով երկարացվել է ժամանակավորապես ներմուծված ավտոմեքենաների՝ ԵԱՏՄ տարածքում մնալու ժամկետը
  • 2021-04-21
  • Համավարակից վերականգնումը կլիմայի փոփոխությանն ուղղված գործողություններին թափ հաղորդելու հնարավորություն
  • 2021-04-21
  • 2020թ. մարտի համեմատ եկամուտ ապահոված աշխատատեղերի քանակն ավելացել է շուրջ 2500-ով
  • 2021-04-21
  • Ապրիլի 19-ին տեղաբաշխվել են պարտատոմսեր
  • 2021-04-21
  • PwC-ն կազմել է ԿԲ թվային արժույթների գլոբալ վարկանիշը
  • 2021-04-21
  • Եկամտային հարկի գումարների վերադարձման դիմումներն անհրաժեշտ է ուղարկել էլեկտրոնային եղանակով
  • 2021-04-20
  • 2021թ․ 1-ին եռամսյակի ՏՏ ոլորտի խոշոր հարկ վճարողները
  • 2021-04-15
  • 2021թ. առաջին եռամսյակում 1000 խոշոր հարկ վճարողները
  • 2021-04-14
  • Շուրջ 4.7 մլրդ դրամ կորոնավիրուսի տնտեսական հետևանքների չեզոքացման 23-րդ միջոցառման շահառուներին
  • 2021-04-13
  • ՀՀ 2021թ․ թողարկված եվրապարտատոմսերը սկսել են շրջանառվել Հայաստանի ֆոնդային բորսայում
  • 2021-04-12
  • 2020թ․ ավանդներն ավելացել են 101 մլրդ դրամով կամ 2.9%-ով
  • 2021-04-09
  • Աշխատանքի առցանց հայտարարությունների վերլուծություն
  • 2021-04-09
  • Evocabank-ի պարտատոմսերը ցուցակվել են Հայաստանի ֆոնդային բորսայում
  • 2021-04-08
  • Գիտատեխնիկական ծրագրերի իրականացման համար կտրամադրվի հավելյալ գումար
  • 2021-04-08
  • ՀՀ կենտրոնական բանկը ՀՀ արտարժութային շուկայում կիրականացնի գործառնություններ
  • 2021-04-07
  • 2021թ․ ապրիլի 1-ի դրությամբ ավելացել է միկրոձեռնարկատերերի քանակը
  • 2021-04-07
  • Բեռնափոխադրումների անկում և ուղևորափոխադրումների աճ 2021թ․ առաջին եռամսյակում
  • 2021-04-07
  • 2020թ․-ին վճարային քարտերով գործարքների ծավալը 2019թ․-ի համեմատ ավելացել է 16.4%-ով
  • 2021-04-05
  • Սպառողական շուկայում 12-ամսյա գնաճը կազմել է 5.8%

    Ամենաընթերցված

    7 օր 30 օր