Պարիտետային գների սահմանումը

Որոշ անձինք իրենց նախաձեռնությունների եզակիությունն ապացուցելու համար կարող են հորինել բազում ծանրակշիռ փաստարկներ։ Դրա համար նրանք ներկայացնում են դետալացված և մշակված պլան, որն առաջին հայացքից թվում է այնքան անիմաստ է, որ չհետաքրքրված տնտեսագետները նույնիսկ չեն ծանրաբեռնում իրենց դրանք հերքելու համար։ Սակայն վերը նշված անձինք պնդում են իրենցը։ Այդ պլանների իրականացումը կարող է բավականին բարձրացնել նրանց բարեկեցությունը կարճ ժամանակահատվածում, հետևաբար իրենց «գաղափարների» տարածման համար նրանք վարձում են լավագույն տնտեսագետներին և հասարակայնության հետ կապերի (PR) մասնագետներին։ Նրանք «ռմբակոծում են» հասարակությանը պնդումներով, որոնք հիմնված են վիճակագրական տվյալների, գրաֆիկների, կորերի և դիագրամների վրա։ Եվ մարդիկ շուտով սկսում են հավատալ իրենց։

Այդպես ի հայտ եկավ գյուղատնտեսական ապրանքների պարիտետային գների գաղափարը։ Պարիտետային գների սահմանման օգտին փաստարկներն ընդհանուր առմամբ հանգում են հետևյալին․

Գյուղատնտեսությունը բազային ճյուղերից է։ Այն պետք է պահպանել ցանկացած գնով։ Ավելին՝ ցանկացած սպառողի բարեկեցություն կախված է ֆերմերի բարեկեցությունից։ Եթե ֆերմերի վճարունակությունը թույլ չի տալիս նրան գնել այս կամ այն ոլորտի արտադրանքը, ապա այդ ոլորտը սկսում է անկում ունենալ։ Այն դարձավ 1929 թվականի ճգնաժամի պատճառը։ Այդ ժամանակ գյուղատնտեսական ապրանքների գները կտրուկ ընկան, միևնույն ժամանակ արդյունաբերական արտադրանքի գներն ընկան աննշան։ Ֆերմերները դադարեցին գնել արդյունաբերական արտադրանքները, իսկ գործարաններից հեռացված աշխատողները չէին կարողանում գնել ֆերմերների արտադրանքը։ Դեպրեսիայի արատավոր շրջանակը ընդլայնվում էր։ Սակայն ելք կար և այն ակնհայտ էր։ Գյուղատնտեսական ապրանքների գները պետք էր համապատասխանեցնել այն ապրանքների գների հետ, որոնք գնում էին ֆերմերները։ Գների պարիտետը գոյություն ուներ 1909-1914թթ., և այդ ժամանակ գյուղատնտեսությունը ծաղկում էր։ Հետևաբար գների հարաբերակցությունը անհրաժեշտ էր վերականգնել և անընդհատ պահպանել։

Այս բոլոր անհեթեթությունների քննարկումը, որոնք թաքնված են բավական ճշմարիտ թվացող պնդումներում, կարող է շատ երկար ժամանակ պահանջել։ Սակայն չկա ոչ մի տրամաբանություն  գների որոշակի հարաբերակցություն պահպանելու մեջ, որոնք գերակայում էին որոշակի ժամանակահատվածում կամ տարվա ընթացքում և համարել դրանք անձեռնմխելի և նույնիսկ ավելի «ընդունելի», քան գների հարաբերակցությունը այլ ժամանակահատվածներում։ Եթե նույնիսկ այդ հարաբերակցությունը և եղել է երբևէ «ընդունելի», ապա ինչի հիման վրա մենք կարող ենք ենթադրել, որ այն անհրաժեշտ է կիրառել 60 տարի հետո, անտեսելով այն բոլոր մեծ փոփոխությունները, որոնք տեղի ունեցան այդ ժամանակահատվածում։ Պետք է նկատել, որ 1909-1914թթ․ ժամանակահատվածը ընտրվել է ոչ պատահաբար։ Համեմատական գների ցուցանիշներում այն եղել է գյուղատնտեսության ամենաբարենպաստ ժամանակահատվածներից մեկը Միացյալ Նահանգների ողջ պատմության ընթացքում։

Եթե այս գաղափարում լիներ գոնե որևէ տրամաբանություն, ապա այն կստանար համատարած բնույթ։ Եթե ամրացվեր գյուղատնտեսական և արդյունաբերական արտադրանքների 1909-1914թթ․-երի գների հարաբերակցությունը, ապա ինչու չէր պահպանվել այլ գների հարաբերակցությունը այդ ժամանակահատվածում։

1912 թվականին վեց մխոցով աշխատող Chevrolet-ն արժեր 2150 դոլար։ 1942 թվականին դրան բավականին գերազանցող վեց մխոցով աշխատող Chevrolet-ն արժեր 907 դոլար։ Եթե ավտոմոբիլի արժեքը որոշվեր պարիտետային հիմքի վրա, ապա 1942 թվականին այն կարժենար 3270 դոլար։

Այսօրվա դրությամբ համեմատական գները հաշվարկելը բավական դժվար է, քանի որ պետք է հաշվի առնել ոչ միայն ինֆյլացիան, այլև հնացած և ժամանակակից ավտոմեքենաների որակական տարբերությունները։ Դա հերթական անգամ ընդգծում է պարիտետային գների քաղաքականության իրականացման անհնարինությունը։

Վերադառնանք այն փաստարկին, որ գյուղատնտեսական ապրանքների գների բարձրացումը թույլ կտա ֆերմերին գնել ավելի շատ արդյունաբերական արտադրանք, ինչը իր հերթին կապահովի լրիվ զբաղվածությունն և արդյունաբերության ծաղկումը։ Բնականաբար այս փաստարկի կողմնակիցները չեն ասում, որ այդ թանկացման հիմքը գների պարիտետն է։ Ամեն դեպքում ամեն ինչ կախված է նրանից, թե ինչն է գների բարձրացման պատճառը։ Եթե գները բարձրանում են համատարած աշխուժացման, գործարար ակտիվության աճի, արդյունաբերական արտադրության ընդլայնման և քաղաքացի աշխատողների վճարունակության բարձրացման շնորհիվ, ապա դրանք իրոք նշանավորում են բարեկեցության և արտադրության աճը, և ոչ միայն ֆերմերների, այլև մնացած բոլոր քաղաքացիների։ Սակայն մեր դեպքում գյուղատնտեսական ապրանքների թանկացումը տեղի է ունենում պետական միջամտության հաշվին։ Դա տեղի է ունենում տարբեր եղանակներով։ Գների բարձրացումը կարող է լինել ուղիղ որոշման հետևանք, սակայն դա ամենաանարդյունավետ եղանակներից է։ Թանկացումը կարող է պայմանավորված լինել պետության պատրաստակամությամբ գնելու ողջ գյուղատնտեսական արտադրանքը պարիտետային գներով։ Դրան կարելի է ավելացնել պետական վարկավորումը, որն բավական է նրա համար, որպեսզի ֆերմերները թույլ տան իրենց չվաճառել իրենց բերքը մինչև պարիտետային կամ ավելի բարձր գների սահմանումը։ Թանկացմանը կարող է բերել պետական սահմանափակումները բերքահավաքի նկատմամբ կամ ինչպես դա տեղի է ունենում իրականում մի քանի եղանակների համակցմամբ։ Սակայն եկեք որոշ ժամանակով դրանք մտքից դուրս բերենք և ենթադրենք, որ գյուղատնտեսական արտադրությունը թանկանում է։

Ի՞նչ ենք ստանում արդյունքում։ Գյուղատնտեսական արտադրանքի գինն աճում է։ Չնայած արտադրության նվազմանը ֆերմերների «վճարունակությունը» մեծանում է։ Նրանց անձնական բարեկեցությունը բարձրանում է և նրանք սկսում են գնել ավելի շատ արդյունաբերական ապրանքներ։ Դա հենց այն է, ինչ տեսնում են պաշտոնյաները, որոնք դիտարկում են միայն անմիջական հետևանքները այս կամ այն քաղաքականության այն խմբերի համար, որոնց վրա դա ազդում է։

Բայց կան և այլ, ընդ որում՝ անխուսափելի հետևանքներ։ Ենթադրենք, որ ցորենի գինը, որը վաճառվում էր 2,5 դոլար բուշելի դիմաց՝ պետական միջամտության արդյունքում բարձրանում է մինչև 3,5 դոլար։ Յուրաքանչյուր բուշելը ֆերմերին բերում է 1 դոլար ավել եկամուտ։ Մյուս կողմից, ցորենի թանկացման արդյունքում քաղաքացի աշխատողը ստիպված է լինում վճարել ավելին նույն մեկ դոլարի չափով հացաբուլկեղենի դիմաց։ Նույնը կարելի է ասել մնացած գյուղատնտեսական արտադրանքների մասին։ Եթե ֆերմերի վճարունակությունը բարձրանում է մեկ դոլարով, նա կարող է գնել ավելի շատ արդյունաբերական արտադրանք, ապա քաղաքացի աշխատողների վճարունակությունը նվազում է նույն մեկ դոլարի չափով, և նրանք կարող են գնել ավելի քիչ արդյունաբերական արտադրանք։ Ընդհանուր առմամբ արդյունաբերությունը լրացուցիչ շահույթ չի ունենա։ Արտադրությունը քաղաքային վաճառքների վրա ծախսում է այնքան, որքան ստանում է գյուղական ապրանքների իրացումից։

Իհարկե, տեղի է ունենում վաճառքների որակական փոփոխություն։ Գյուղատնտեսական տեխնիկայի արտադրողների եկամուտներն աճում են, իսկ քաղաքային հանրախանութների եկամուտները՝ նվազում։

Բայց այդքանով ամեն ինչ չի վերջանում։ Պարիտետային գների քաղաքականությունը բերում է ոչ միայն զուտ շահույթի բացակայության, այլ նաև զուտ կորուստների ի հայտ գալուն, քանի որ այն նշանակում է ոչ միայն վճարունակության տեղաշարժ քաղաքացի սպառողներից կամ սովորական հարկատուներից դեպի ֆերմերները, այլ նաև հանգեցնում է գյուղատնտեսական արտադրության պարտադրված կրճատմանը։ Դա ենթադրում է հարստության ոչնչացում։ Նշանակում է, որ ֆերմերները սկսում են ավելի քիչ սննդամթերք արտադրել, քան սպառողները ի վիճակի են գնել։ Թե ինչպես է լինելու հարստության ոչնչացումը կախված է գների բարձրացման կիրառվող մեթոդից։ Դա կարող է լինել արտադրության ֆիզիկական ոչնչացում (սուրճի այրումը Բրազիլիայում), այնպես էլ վարելահողերի սահմանափակման եղանակով։

Այստեղ կարելի է ուղղակի նշել, երբ ֆերմերը գների պարիտետի համար կրճատում է արտադրությունը, նա իրոք բարձրացնում է մեկ բուշել ցորենի գինը, սակայն նրա կողմից աճեցվող և իրացվող բուշելների քանակը նվազում է։ Արդյունքում նրա շահույթը չի ավելանում ցորենի գնի բարձրացմանը համապատասխան։ Դա հասկանում են նույնիսկ պարիտետային գների որոշ կողմնակիցները։ Համապատասխանությունը կարելի է ստանալ անմիջապես պետական բյուջեից սուբսիդիաների տրամադրման միջոցով։ Այլ կերպ ասած՝ օգնելով ֆերմերներին, կառավարությունը նվազեցնում է քաղաքացի աշխատողների և այլ խմբերի վճարունակությունը։

Այս դրությունից ելք կա։ Անհրաժեշտ է միայն չեղարկել պարիտետային գները և պաշտպանողական սակագները, քանի որ ընդհանուր առմամբ դրանք ոչինչ չեն հավասարակշռում։ Դրանց միավորումը կբերի միայն նրան, որ ֆերմեր Ա-ն և արտադրող Բ-ն կստանան շահույթ մոռացված Գ մարդու հաշվին։

Հերթական փրկության պլանի ենթադրվող առավելությունները ցնդում են հենց այն պահին, երբ մենք սկսում ենք տեսնել ոչ միայն անմիջական օգուտները առանձին խմբերի համար, այլ նաև երկարաժամկետ վնասները ողջ հասարակության համար։