(թարգմանությունը “Free Market Economics” գրքից)
Մի օր առավոտ շուտ Շեկ հավիկը դեսուդեն ընկած ուտելու բան էր փնտրում, երբ աչքի ծայրով նկատեց ինչ-որ մեկի կողմից ճանապարհին թափված ցորենի մի քանի թարմ ու հասուն հատիկ։ Ուրախացած՝ քիչ էր մնում գլուխը մոտեցնի ու կտցի, երբ չգիտես որտեղից մտքով հանկարծ անցավ, որ վատ չի լինի, եթե հատիկները ցանի եւ ուտելու փոխարեն ցորենի փոքրիկ բիզնես դնի։ Զանգեց ֆերմայի իր ընկերներին ու ասաց. «Բա չիմացա՜ք, ցորեն եմ գտել։ Ո՞վ կօգնի մի քիչ հող փորենք, ցորեն ցանենք, թող աճի, արտ դառնա»։
«Ընկերներին» միտքն առանձնապես դուր չեկավ։
«Ես չէ՛»,– կական դրեց բադը։ «Ես էլ չէ»,– կղկղաց սագը։ «Ոչ էլ ես»,– խանչեց խոզը։
«Ոնց կուզեք, ես ինքս կանեմ»,– ասաց Շեկ հավիկը, ընտրեց ցանկապատի տակ մի հարմար տեղ ու երկար տանջվեց, մինչեւ չանչերով հողը փորեց դարձրեց փխրուն ու պիտանի։ Հետո իրարից հավասար հեռավորության վրա մի քանի անցք արեց, ամեն մեկում մի-մի հատիկ սերմ ցանեց ու խնամքով ծածկեց հողով։
Շեկ հավիկն ամեն օր գալիս էր իր փոքրիկ արտը, քաղհան անում, իսկ երբ անձրեւներն ուշանում էին, ծակ ամանով ջուր էր բերում ցանում հողի վրա։ Շուտով հողը ծլարձակեց կանաչ ծիլերով, դրանք օրեցօր աճեցին-դարձան մատղաշ ցողուններ, եւ դրանց վրա երեւացին ու սկսեցին հասունանալ ցորենի փարթամ ու խիտ հասկերը։ Իսկ երբ արդեն հասկը հասուն էր, եկավ դրանք հնձելու ժամանակը, Շեկ հավիկը կրկին դիմեց «ընկերներին»՝ ասելով. «Ո՞վ կօգնի ցորենը քաղենք տանենք աղաց»։
«Ես չէ՛»,– կական դրեց բադը։ «Ես էլ չէ»,– կղկղաց սագը։ «Ոչ էլ ես»,– խանչեց խոզը։
«Ոնց կուզեք, ես ինքս կանեմ»,– ասաց Շեկ հավիկը, կտուցով մեկիկ-մեկիկ կտրեց հասկերը, մի քանի կապոց արեց եւ ամեն մեկը մեջքին դրած՝ բլրի վրայով հերթով տարավ իջեցրեց մինչեւ գետի մոտի ջրաղացը։ Ջրաղացպանը հասկերը ցրեց գետնին, գավազանով ծեծեց մինչեւ բոլոր հատիկները զատվեն հասկից, հետո կալսեց, թեփը փչեց հանեց մեջտեղից, մեծ-մեծ կարմիր հատիկներն աղալով վերածեց ալյուրի, իսկ վերջում լցրեց պարկը (նախապես դրա մի մասը վերցնելով իբրեւ վարձ իր չարչարանքի դիմաց), կապեց ու հանձնեց Շեկ հավիկին, որն էլ ամբողջը մեջքին դրած՝ բլրի վրայով նորից ծանր-ծանր քարշ հասցրեց տուն։ Տուն մտնելով ու ալյուրը գետնին դնելով՝ երրորդ անգամ զանգեց «ընկերներին». «Ո՞վ կօգնի ալյուրից խմոր սարքենք ու հաց թխենք»։
«Ես չէ՛»,– կական դրեց բադը։ «Ես էլ չէ»,– կղկղաց սագը։ «Ոչ էլ ես»,– խանչեց խոզը։
«Ոնց կուզեք, ես ինքս կանեմ»,– ասաց Շեկ հավիկը, մեծ տանջանքով ալյուրից խմոր սարքեց ու տեղադրեց մետաղին։ Երբ խմորը սկսեց փքվել, դրեց օջախն ու կեսօրի մոտ զգուշորեն, առանց վառվելու, հանեց։ Եւ վերջապես ահա սեղանին դրված էր մեծ, կլոր ու թարմ մի հաց՝ ավելի գեղեցիկ ու բուրումնավետ, քան որեւէ մեկը երբեւէ տեսած կար։
Շեկ հավիկը մոտեցավ դռանը, բացեց ու, փայլն աչքերում, ձայն տվեց. «Ո՞վ կօգնի ուտենք նոր թխածս հրաշալի հացը»։
«Ե՛ս»,– բարձր կական դրեց բադը։ «Ե՛ս»,– անմիջապես կղկղաց սագը։ «Ե՛ս էլ»,– ճղրտաց խոզը։ Ու երեքով միասին վազեցին դեպի Շեկ հավիկի դուռը։
Սակայն դռանը հասնելուն պես, երեքն էլ մեխվեցին տեղում։ «Չեղա՛վ»,– ասաց Շեկ հավիկը,– «ցորենը գտա ե՛ս, հողը փորեցի ե՛ս, քաղհանեցի ու չոր եղանակին ջրեցի ե՛ս, հասկերը կտրեցի ու ջրաղաց տարա նորի՛ց ես, ալյուրը շալակած տուն բերեցի էլի՛ ես, խմորը հունցեցի ու թխեցի ե՛ս ու ես։ Ձեզնից ոչ մեկը չմտածեց որեւէ բանով օգնելու մասին, մինչեւ չեկավ ուտելու ժամանակը։ Իսկ հիմա ես ինքս կուտեմ իմ թխած հացը»։ Ասաց, շրխկոցով փակեց դուռն «ընկերների» քթին ու նստեց համեղ հացն ու կարագը տաք-տաք ուտելու։ Նրան բոլորովին չէր անհանգստացնում, որ իր գաղափարի, նախաձեռնության ու աշխատանքի պտուղները չի կիսում նրանց հետ, ովքեր ոչնչով չօգնեցին գործելիս եւ պատրաստակամ եղան միայն ու միայն ուրիշի ստեղծածն ուտելիս։
Ցավոք, հեքիաթի այսպիսի ավարտն այդքան էլ չի համընկնում ամերիկյան կյանքի իրականությանը։ Բադը, սագը եւ խոզը, լինելով ժողովրդավարական մեծամասնություն, լիազորել են իրենց հարկահաններին խլել մեր գործունյա հավից իր վաստակած հացի մոտ ինը տասներորդ մասը։ Ավերիչ հարկումից զատ՝ կարող են սահմանվել նաեւ զգալի տուգանքներ, եթե նա աճեցնի ֆերմերների համար գնային աջակցության ծրագրի սահմանած չափից շատ ցորեն։ Իր իսկ քրտինքով արտադրած հացն ըմբոշխնելու անկարող՝ նա դեռ պիտի երջանիկ լինի, եթե իր «կարիքավոր» հարեւաններն առհասարակ որեւէ փշրանք թողնեն իրեն։
Թարգմանիչ` Վազգեն Ղազարյան
